ایران مرجع پارسی بلاگ

زباله سوز یا تکنولوژى هاى سازگار با محیط زیست؟

زباله هاى بیمارستانى به علت کارهاى تخصصى که در بیمارستانها انجام مى پذیرد، آلودگى هاى متعددى را از قبیل آلودگى هاى بیولوژیک (شامل انواع باکتریها و ویروسها و انگلها و قارچهاى بیماریزا، نسوج و ضایعات پاتولوژیک و...)، موادشیمیایى توکسیک و یا کارمینوژن (مانند انیدیوم بروماید، فنل و...) و آلودگى هاى رادیو اکتیو (رادیو ایزوتوبهایى که جهت تشخیص و یا درمان به کار گرفته مى شوند) دارند که هر کدام به تنهایى مى توانند تهدیدى جدى براى محیط زیست و جوامع بشرى به شمار روند. با توجه به اهمیت ویژه آلودگى هاى رادیواکتیو و جدى گرفته شدن آن از طرف سازمانهاى ذیربط معمولاً آلودگى هاى مربوطه به طور جدى کنترل مى گردند و معمولاً این آلودگى ها در محیط منتشر نمى شوند مگر اینکه سهل انگارى و یا اختلالى در جمع آورى آنها روى دهد. سالها زباله هاى عفونى بیمارستانى از دغدغه هاى متخصصین علوم پزشکى و بهداشتى کشور بود ولى هنوز بسترسازى لازم انجام نشده بود و انعکاس در افکار عمومى جامعه نداشت. خوشبختانه در سالهاى اخیر مسؤولان بهداشتى و حفاظت محیط و مدیریت شهرى بویژه در کلان شهر تهران موضوع دفع مناسب زباله هاى بیمارستانى را در برنامه خویش قرار داده اند. براساس آمارهاى بین المللى، به طور متوسط روزانه در بیمارستانها به ازاى هر بیمار 1-5/1کیلوگرم زباله تولید مى شود که با توجه به مراکز متعدد درمانى در شهرهاى بزرگ میزان معتنابهى زباله را شامل خواهد شد که در کنار انبوه زباله هاى دیگر شهرى معضل بزرگى را بر جوامع شهرى تحمیل مى کند. در شهر تهران در کنار بیمارستانهاى متعدد و هزاران مطب پزشکى که روزانه پذیراى هزاران بیمار در سطح شهرهستند صدها آزمایشگاه، رادیولوژى، درمانگاههاى اورژانس و... نیز مشغول به کار هستند که براساس مطالعات انجام شده چیزى حدود 70تن در هر روز زباله هاى عفونى و بیمارستانى تولید مى کنند که حاوى عناصر بسیار خطرناک بیماریزا از جمله ویروسهاى ایدز، هپاتیت و... یا انواع انگل ها، میکروبهاى خطرناک و... هستند و هر از چندگاهى به دلیل آلودگى آبهاى زیرزمینى و سطحى به فاضلابهاى شهرى و یا شیرابه محل هاى دفن زباله احتمال بروز اپیدمیهاى مختلفى وجود دارد. اهمیت حفظ محیط زیست و بهداشت جوامع شهرى ایجاب مى کند که زباله هاى بیمارستانى و مراکز بهداشتى درمانى دیگر جداى از سایر زباله هاى شهرى دفع شوند. ولى کدام روش و تکنولوژى براى این کار مناسب است و با ساختار اجتماعى، فرهنگى و اکولوژیکى ما مناسبت دارد؟ کدام روش کارآیى مطلوب دارد و ازنظر اقتصادى مقرون به صرفه است؟
روشهاى سنتى دفع زباله نمى توانند در جوامع امروزى وشهرهاى کلانى مانند تهران ازکارآیى لازم برخوردار باشند. در روشهاى سنتى معمولاً زباله ها از محل تولید جمع آورى شده و به محلهاى دیگرى در خارج از شهر منتقل مى شوند و در آنجا دفع مى شوند. اگر فرض بر این باشد که زباله هاى بیمارستانى جداگانه جمع آورى مى شوند و در محلى جداگانه دفن مى شوند یا حتى قبل از دفن سوزانده شوند، باز هم مى توان تصور نمود که این زباله ها قبل از اینکه بى خطر شوند همانند یک بمب میکروبى متحرک در شهر به حرکت درمى آیند و مسیرهایى را طى مى کنند و احتمال نشت شیرابه هاى آن و ریزش زباله ها به جاى خود باقى است. باید به این موضوع اضافه نمود که افراد سودجویى اقدام به زباله دزدى و بازیافت مى کنند و مواد پلاستیکى و... را از زباله ها جدا کرده و به وسایل بازیافت شده تبدیل و وارد بازار مى کنند. براى این افراد زباله هاى بیمارستانى فرقى با زباله هاى دیگر ندارد.امروزه دفع زباله هاى پزشکى به صنعتى تبدیل شده است که روشهاى متنوعى را ارائه مى کنند. صنایع زباله هاى پزشکى طیف گسترده اى از استراتژى ها و تکنولوژیهاى دفع زباله هاى پزشکى را شامل مى شود که براساس اندازه و منشأ زباله هاى تولید شده انعطاف پذیرى نیز دارند. این روشها قابلیت اجرایى در محل تولید زباله ها و یا خارج ازآن محل را دارند. این استراتژى ها براساس تفاوتهاى منطقه اى و تفاوتهاى مقررات دولتى در مناطق مختلف تغییر مى کنند. در بسیارى از کشورهاى توسعه یافته اروپا و آمریکا مقررات بسیار محدود کننده اى در مورد دفع زباله هاى پزشکى وجود دارد و دفع این زباله ها باید به نوعى انجام شود که استانداردهاى آلودگى هوا،آب و خاک و فضاهاى سبز در استراتژى دفع زباله کاملاً لحاظ شده باشد. علاوه بر این براى دفع زباله هاى پزشکى، بسته به حجم زباله هاى تولید شده، فضاى قابل دسترس، در دسترس بودن و ظرفیت تسهیلاتى مثل آب و برق و فاضلاب، نیروى کار و مسائل مالى مى توان در مورد روشهاى مناسب دفع در محل تصمیم گرفت و یا از روشهاى دفع خارج از محل استفاده نمود و زباله ها را به محل دفع منتقل کرد. سازمان بهداشت جهانى در مورد روشهاى دفع زباله هاى بیمارستانى، معیارهایى اساسى را ارائه مى کند که بسیار حائز اهمیت هستند. براساس این معیارها بازیافت این زباله ها ممنوع هستند و روشى براى دفع مناسب است که علاوه بر میکروب زدایى کامل، شکل ظاهرى زباله ها را نیز طورى تغییر دهد که قابل شناسایى نباشد و امکان بازیافت آنها وجود نداشته باشد.یکى از روشهایى که در گذشته بسیار مطرح بود، سوزاندن زباله ها است. سوزاندن به مثابه یک تکنیک با سابقه، توانایى خود را در دفع توأم زباله هاى پزشکى و زباله هاى دیگر بیمارستانى شامل زباله هاى پاتولوژیک (مانند بخشهایى از بدن و بافتها) زباله هایى با منشأ شیمى درمانى و زباله هاى جامد وسایل مراقبتهاى بهداشتى به اثبات رسانده است . دفع توأم انواع زباله هاى پزشکى با یک وسیله در محل تولید و یا خارج از محل از نقاط قوت این روش محسوب مى شود. وقتى عمل در درجه حرارت بالایى انجام گیرد زباله سوز با کارآیى بیشترى موجب کشته شدن عوامل بیولوژیک بیماریزا مى گردد. زباله سوزها به طور قابل ملاحظه اى موجب کاهش 90درصدحجم زباله ها مى شوند بنابراین فضاى بسیار کمى نیز براى دفع بقایاى آن مورد نیاز است. تغییر فیزیکى حاصل از سوزاندن موجب مى شود دیگر نیازى به آسیاب کردن زباله ها نخواهد بود.اگر بهترین زباله سوزها به تکنولوژى هاى جدید کنترل آلودگى هوا مجهز شوند، ذرات ریز، فلزات سنگین و گازهاى آلى مانند دى اکسین ها و فوران ها با کارآیى خوبى جذب مى شوند. با این حال با تکنولوژى هاى مدرن، زباله سوزهاى موجود مانند یک تکنولوژى قدیمى رخ مى نمایند. کارآیى احتراق مى تواند متغیر باشد و کمترین کارآیى موقعى دیده مى شود که متناوباً زباله هایى مرطوب مانند قوطى هاى حاوى مایعات، وارد زباله سوز شود که منجر به انباشته شدن موادغیرقابل اشتعال در زباله سوز خواهد شد. مقرراتى را باید در مورد این مواد اعمال نمود به این صورت که این مواد مجدداً به محفظه احتراق برگردانده شوند و این عمل بارها تکرار شوند تا آنها نیز بسوزند. گاهى مواد نسوخته با بزرگى زباله مى تواند در ارتباط باشد.از معایب عمده زباله سوزها تولید آلودگى هاى زیست محیطى بسیار خطرناکى مانند دى اکسین ها و فوران است که کنوانسیونهاى بین المللى مقرراتى را ناظر بر عدم تولید آنها وضع کرده است که ایران نیز رعایت این مقررات را ملتزم شده وامضا نموده است. یکى دیگر از معایب آن هزینه نصب و نگهدارى بسیار گران آنها است که مى تواند مشکل آفرین باشد؛ به طورى که به گفته معاونت خدمات شهرى شهردارى تهران براى نصب یک زباله سوز مرکزى براى شهر تهران 35میلیون دلار اعتبار لازم است. این زباله سوزها به فیلترهایى مجهز هستند که به طور مرتب باید تعویض شوند که بسیار گران تمام مى شود. باید به این هزینه ها هزینه هاى حمل و نقل زباله ها به محل زباله سوز مرکزى نیز افزوده شود که خود مى تواند رقم بسیار قابل توجهى باشد؛ و درعین حال خطر انتشار آلودگى هاى میکروبى را درحین حمل زباله ها به محل سوزاندن را نیز به همراه دارد. در آمریکا، ژاپن و برخى کشورهاى اروپایى اروپا بر مبناى مقررات جدید حفاظت محیط زیست (بویژه در آمریکا براساس بخشنامه هاى آژانس حفاظت محیط آمریکا EPA) درمورد زباله سوزها و زباله هاى پزشکى، اغلب مراکز زباله سوزى تعطیل واز نظر اقتصادى تشخیص داده شد که هزینه نگهدارى زباله سوزها مقرون به صرفه نیست وباید روش دیگرى جایگزین آنها شود. در حال حاضر تکنولوژى هایى مطرح است که استانداردهاى حفاظت محیط زیست را در حد بسیارمطلوبى دارند و از نظراقتصادى نیز مقرون به صرفه هستند.امروزه براساس استانداردهاى بهداشت ومدیریت شهرى سالم سیستم هایى مورد تأیید هستند که در محل تولید زباله عفونى یعنى در بیمارستانها و مراکز درمانى طى فرآیندى که آسیبى به محیط نرساند عمل سالم سازى را در مورد آنها اعمال مى کند.براساس قوانین مصوب مجلس شوراى اسلامى، سالم سازى زباله هاى ویژه مانند زباله هاى بیمارستانى و صنعتى به عهده تولید کنندگان آنهاست و این یک روش درست و منطقى است ودر بسیارى از کشورهاى توسعه یافته جهان اعمال مى گردد. شهردارى برمبناى قانون موظف به جمع آورى زباله هاى شهرى وخانگى معمولى است و وظیفه اى در قبال زباله هاى بیمارستانى ندارد و اگر هم بخواهد در این جهت نیز خدماتى ارائه دهد باید هزینه آن را از مراکز درمانى و بیمارستانى دریافت نماید وبسیار پسندیده خواهد بود که مطابق استانداردهاى بهداشت محیط کشور به این امر مبادرت نماید ودنبال تکنولوژى هایى که تأییدیه هاى زیست محیطى جهانى را دارند.یکى از این روشها که در آمریکا و برخى کشورهاى اروپایى به کار گرفته شده است سیستمى است که به صورت سیار عمل مى کند و زباله هاى بیمارستانى را در همان محل تولید غیرعفونى مى کند. فرآیند میکروب کشى این دستگاه به تأیید مراکز ذیصلاح آمریکایى واروپایى رسیده است. این سیستم در هر ساعت مى تواند 1200-1500کیلو زباله را غیرعفونى نماید. فرایند به صورت کاملاً اتوماتیک صورت مى گیرد و همه مراحل کارتوسط کامپیوتر کنترل مى گردد. در این سیستم شناگرهایى تعبیه شده است که اگر احیاناً بطور اشتباهى زباله هاى آلوده به مواد رادیواکتیو وارد سیستم شوند؛ علائم هشدار دهنده اى به کار مى افتد و تا زباله رادیواکتیو از دستگاه خارج نشود دستگاه به کار نمى افتد. بر روى این سیستم ژنراتور برق و مخزن آبى نصب شده است که سیستم بطور خودکفا عمل نماید. به در این سیستم 70-80درصد حجم زباله ها نیز کاهش مى یابد و در نهایت زباله ها به شکلى در مى آیند که اصلاً قابل شناسایى نخواهد بود و حتى مى توان حجم زباله را با پرس نمودن نهایى کاهش بیشترى داد.این مزیت کاهش حجم مى تواند معیار بسیار قابل توجهى باشد. هم اکنون شهرهاى شمالى ایران در استانهاى مازندران و گیلان با مشکل کمبود دفن زباله روبروهستند و اگر زباله هاى بیمارستانى به عنوان بخشى از زباله هاى این استانها با این روش دفع شوند علاوه بر رفع معضل عفونى بودن آنها کمکى به رفع معضل کمبود دفن نیز شده است.براساس برآوردهایى 10دستگاه به راحتى مى توانند کل استان تهران را پوشش دهند و زباله هاى بیمارستانى همه مراکز درمانى استان را در همان محل تولید غیرعفونى کنند. قیمت ده دستگاه کمتر از یک سوم سرمایه اى است که به گفته معاون شهردار تهران براى نصب زباله سوز مرکزى لازم است. یعنى با سرمایه اى کمتر از یک سوم قیمت زباله سوز، مى توان کل زباله هاى بیمارستانى تهران بزرگ را با روشى کاملاً سازگار با محیط زیست و مطابق با بالاترین استانداردهاى جهانى غیر عفونى نمود.در حال حاضر تکنولوژى زباله سوز در جهان درحال کنار گذاشته شدن است و انتخاب آن براى تهران اصلاً مقرون به صرفه نیست و علاوه بر آن منطقى هم نیست که با این وسعت آلودگى هاى هوا و محیط در تهران با راه اندازى زباله سوزها مشکلى نیز