نقش مدیران بیمارستان در مدیریت پسماندهای بیمارستانی
مقدمه
پسماند جامد همیشه به عنوان یکی از آلاینده های اصلی محیط زیست مورد توجه بوده است و با پیشرفت تکنولوژی وافزایش جمعیت، با تولید بیشترو متنوعتر زباله ها مواجه هستیم. در نتیجه توجه خاص به پسماند جامد از اهمیت بالائی برخوردار است. زباله های بیمارستانی به عنوان یکی از خطرناکترین زباله های بیولوژیک وآلوده کننده، بشدت مورد توجه مسئولین بهداشتی و زیست محیطی و کشوری بوده و قوانین و مقررات مربوط به آن هم روز به روز سختر و مشکل تر می شود(1و2) و این قوانین و ضوابط سخت گیرانه برای مراکز تولید کننده اینگونه زائدات بیش از هر چیز هزینه های بالایی را در پی دارد و سبب شده مدیران این مراکز کاهش تولید زباله،بازیافت وتفکیک و جداسازی را به عنوان اولین استراتژی موثر در کاهش تولید زباله های بیمارستانی و در نتیجه کاهش هزینه های مدیریت پسماند را مورد توجه ویژه قرار دهند. در جامعه پیشرفته امروزی که با انواع محدودیتها در دسترسی به منابع مواجه هستیم،تولید انبوه زباله به عنوان طلای کثیف، سبب از دست رفتن منابع می شود. لذا توجه خاص مدیران مراکز بهداشتی درمانی به این مسئله مهم با توجه به وظایف مهمی که بر عهده دارند و حمایت کامل آنها از برنامه های مدیریت پسماند و تشویق دست اندرکاران، نقش بسیار موثری در توفیق و افزایش بهره بری در این بخش خواهد داشت.
وظایف رئیس بیمارستان
- از مهمترین وظایف ایشان تشکیل تیمی است که خط مشی و طرح جامع مدیریت پسماند بیمارستان را تعیین کند. این طرح باید به وضوح مسئولیت هرکدام از پرسنل بیمارستان شاغل در بخش درمانی یا غیر درمانی را در ارتباط با پسماندهای بیمارستانی تعیین کند.
- یک نفر مدیر زائدات بیمارستان جهت اجرا و هدایت طرح جامع پسماند بیمارستان تعیین کند.
- باید مطمئن شود که مدیریت پسماند بیمارستان تحت سرپرستی او و مطابق اصول و ضوابط ملی وآخرین رهنمودها و دستورالعمل های جاری و بر اساس اصول ایمنی انجام می شود.
- از برنامه ها و طرحهای مدیریت زائدات بیمارستان حمایت وآن را تا اجرای کامل بخوبی حمایت و تشویق نماید و با کنترل دقیق از اجرای روشهای پیش بینی شده در طرح مطمئن شود.
- برنامه های آموزشی ویژه برای کارمندان و کلیه پرسنل مسئول اجرا نماید.
- همیشه جانشین مناسب برای هر نفر از اعضاء تیم مخصوص مدیریت زائدات بیمارستان داشته باشد.
رئیس بیمارستان، مسئول تنظیم پیگیری و اجرای دستور العمل های مدیریت مواد زائد بیمارستانی، طرح خط مشی ها و ایجاد روش های علمی استاندارد می باشد. او در برابر مقامات بالای وزارت بهداشت پاسخ گو می باشد و همچنین سخنگو و مسئول اصلی در رابطه با خط مشی ها و اقدامات مربوط به مدیریت مواد زائد به کلیه مراکز خارج از بیمارستان می باشد و مسئول ارائه گزارش سالیانه درخصوص میزان وحجم و مشخصات پسماند های تولیدی وگزارش حوادث احتمالی خواهد بود. همچنین باید کمیته مدیریت مواد زائد را تشکیل داده و به طور شفاف وظایف و مسئولیتهای اعضاء را مشخص و پیگیری کند و در تمام برنامه ها کاهش تولید پسماندها را مورد توجه جدی قرار دهد(3و2و1).
وظایف مدیر پسماند بیمارستان
مسئول مدیریت مواد زائد باید یک مشاور با تجربه و با سابقه باشد. یک کاردان و یا کارشناس بهداشت محیط دارای تجربه مدیریت زائدات می تواند مناسب باشد و باید مستقیماً وضع موجود و موارد لازم را به مدیر گزارش دهد. او باید در رابطه با مدیریت علمی مواد زائد بیمارستانی مطلع بوده و در مورد نقش خود انگیزه کافی داشته باشد. او مسئول اجرای برنامه مدیریت مواد زائد می باشد و باید با کلیه مسئولین بخش ها، مسئول کنترل عفونت، رئیس پرستاری، کارکنان بهداشتی و کارکنان تعمیر و نگهداری در تماس باشد و همچنین مسئول اجرای برنامه ها بر طبق قوانین و مقررات در زمانها و در سطوح مختلف مانند تولید، جداسازی، جمع آوری، انبار، پالایش و دفع می باشد. کلیه حوادث، ریخت و پاشها و غیره به او گزارش شده و او اقداماتی را به منظور اطمینان از عدم تکرار این گونه حوادث به عمل می آورد و مسئول تهیه آمار مربوط به مقدار پسماند تولید شده، و ثبت منظم و دقیق آنها و بررسی اثرات اجرای برنامه های کاهش تولید پسماندهای بیمارستانی به مسئولین بیمارستان می باشد. بطور کلی ریز وظایف قابل پیگیری مدیر پسماند بیمارستانی عبارت است از:
- تعیین مقدار و نوع زائدات تولیدی، ماهانه هرکدام از بخشها.
- محاسبه و کنترل جنبه های مالی مدیریت پسماند بیمارستان شامل هزینه های مستقیم تامین مواد و وسایل مورد استفاده درجمع آوری، حمل ونقل، ذخیره سازی، تصفیه، دفع آلودگی و نظافت.
- هزینه های آموزش(آزمایشگاه و مواد) و هزینه های بهره برداری و نگهداری از تسهیلات و تجهیزات مورد استفاده در بیمارستان برای نگهداری و تصفیه پسماند.
- هزینه های پیمانکار خدمات در موضوع مدیریت زائدات.
- توجه به جنبه های بهداشتی مدیریت پسماند شامل:
حوادث جراحتی که حین حمل ونقل وجابجایی دستی پسماند، یاحین جداسازی، ذخیره سازی و یا در سیستم دفع پیش می آید باید دقیقاً به مدیر مسئول کنترل عفونت بیمارستان گزارش شود تا بر اساس دستورالعمل های پیشگیری موجود اقدامات لازم انجام شود.
مدیر زائدات بیمارستان باید روزانه بر سیستم و طرح مدیریت زائدات کنترل و نظارت کافی داشته باشد. به همین علت او باید ضرورتاً به تمام پرسنل بیمارستان دسترسی داشته باشد مطابق اصول و ضوابط ملی وآخرین رهنمودها و دستورالعمل های جاری، باید در مقابل رئیس بیمارستان پاسخگو باشد. ایشان باید با مشاورین مسئول کنترل عفونت و بخش دارویی و رادیولوژی جهت اصلاح روشهای جاری مدیریت پسماند در مراحل حمل و نقل و دفع زائدات پاتولوژیک و دارویی و شیمیایی و پسماند رادیواکتیو، ارتباط نزدیکی داشته باشد(4و3).
دربحث جمع آوری زائدات ایشان باید:
- سیستم جمع آوری داخلی کانتینرهای زائدات وحمل ونقل آنهابه مرکزذخیره سازی بیمارستان را روزانه کنترل کند.
- از تامین و تهیه کافی کیسه های پسماند، البسه مناسب کارگران، ودرد سترس بودن ترولیهای مخصوص جمع آوری، اطمینان حاصل نماید و از جایگزینی فوری کیسه ها و کانتینرهای پر با خالی مطمئن شود.
- مطمئن شود برکار کارگران نظارت می شود(5).
در ذخیره سازی پسماند بیمارستان باید:
-اطمینان حاصل شود، کسی به محل ذخیره پسماندها دسترسی نداشته واز محل مورد نظر بطور صحیح استفاده می شود.
- ازتلنبارپسماندممانعت شودوپسماند بیش ازحد نگهداری نشود و به دفعات لازم انتقال ودفع انجام شود(5).
آموزش و اطلاع پرسنل :
آموزش و آگاهی پرسنل در خصوص نحوه مواجهه با زائدات بیمارستانی جهت حفاظت کافی آنها در مقابل تهدیدات احتمالی ناشی زائدات ضروری است. به همین علت افراد مسئول در بخش مدیریت زائدات بیمارستانی بویژه مدیر بیمارستان باید :
طی هماهنگی با مترون یا رئیس پرستاری و مدیریت بیمارستان، پرستاران وکادر درمانی و پیراپزشکی را از مسئولیت شان درقبال اجرای طرح تفکیک و جداسازی زباله های عفونی و شبه خانگی و ذخیره صحیح آنها آگاه نمایند و کارگران خدماتی باید ازحمل و نقل دستی کیسه های پسماند پر بسته بندی شده، خودداری نمایند.
- باید مطمئن شود کارگران خدماتی، جداسازی و بازیافت غیر اصولی پسماند ها را انجام نمی دهند و جمع آوری و حمل و نقل کیسه های پسماند ها را طبق طرح صحیح مدیریت پسماند بیمارستان انجام مدهند.
- مطمئن شود وظایف و دستورالعمل کاری هر کس در بخش مدیریت پسماند در دسترسی می باشد.
- گزارش های رسیده در مورد حوادث جراحت ناشی ازحمل ونقل دستی پسماند را بخوبی وسریع پیگیری کند(7و6و1).
وظایف مسئول بخش:
مسئول بخش، مسئول نظارت بر جداسازی، نگهداری ودفع پسماند تولید شده در بخش طبق دستورالعمل های اعلام شده می باشد. وی باید:
- مطمئن شود همه پزشکان، پرستاران و کمک بهیاران وپرسنل غیردرمانی شاغل دربخش، از نحوه و روشهای جداسازی و نگهداری پسماندهای عفونی و شبه خانگی بیمارستانی، آگاه هستند و همه پرسنل بطور کامل در بالاترین حد، استاندارهای این مسئله را رعایت می نمایند.
- ارتباط نزدیک با مدیریت دفع پسماند بیمارستان در جهت کنترل دقیق فعالیتهای کارگران، تا مشکلی پیش نیاید.
- اطمینان داشته باشد که کارمندان وی در بخش، آموزشهای لازم در خصوص جداسازی و روشهای دفع پسماند را گذرانده اند.
- تشویق پرسنل به نحوی که در تمام شرایط، ضوابط و دستورالعمل ها و روشهای صحیح ارائه شده به آنها را اعمال می نمایند.
- آنها مسوول اجرای روش های مدیریت مواد زائد در بخشهای خود، طبق دستورالعمل ها می باشند.
- آنها همچنین مسئوولیت دارند، پیگیرآموزش کلیه کارکنان، پزشکان، پرستاران، پیراپزشکان و گروه کارکنان، در زمینه مدیریت مواد زائد بیمارستانی باشند، و با مسئوول مدیریت مواد زائد برای پشتیبانی و اجرای برنامه های آموزشی، در ارتباط بوده و همکاری نمایند.
- در بخش هایی که پسماند رادیواکتیو تولید می کنند، مسئول فیزیک بهداشت وحفاظت در برابر مواد پرتوزا ، مسئول اجرای دستور العمل های مربوط می باشد(2).
وظایف مترون بیمارستان:
ایشان مسئول آموزش پرسنل پرستاری، کمک بهیاران، پرسنل خدمات بیمارستان در خصوص روشهای صحیح جداسازی نگهداری و حمل و نقل و دفع پسماند بیمارستانی می باشد. بنابراین باید:
- با مدیر مسئول زائدات بیمارستان در ارتباط بوده و به کمک مشاورین کنترل عفونت، بخش دارویی و رادیولوژی، وضعیت را دربالاترین سطح استاندارد نگهداری نماید.
- تاکید داشته باشد که پرسنل قبل از هر کاری ابتدا آموزشهای لازم را در خصوص پسماند بخصوص حمل ونقل و جابجایی دستی آن دیده اند و برمداومت آموزش آنها نظارت و کنترل داشته باشد.
- ارتباط با مسئولین بخشها داشته باشد و از اجرای فعالیتهای آموزشی لازم آنها مطمئن شود.
رئیس پرستاری باید یکی از پرستاران با تجربه را، به عنوان عضو همکار و مسئوول در کمبته مدیریت پسماند بیمارستان تعیین کند، که او مسئوول پایش دقیق فعالیت ها خواهد بود و به طور مرتب و سرزده و بی خبر، بر کار بخشها نظارت می کند. زمینه های مدیریت علمی مواد زائد را در همه سطوح از تولید و جداسازی تا دفع نهایی بررسی و ارزیابی می نماید. هم چنین در جلسات کمیته مدیریت پسماند بیمارستانی شرکت می کند و مسئوول هماهنگ کردن مدیریت با آموزش پرستاران، در رابطه با پسماند بیمارستان می باشد(2و1).
مدیر مسئول کنترل عفونت:
یک برنامه موثر و کارآمد مدیریت زائدات بیمارستانی یک بخش اصلی برنامه کنترل عفونت در بیمارستان است ونقش مهمی در کیفیت خدمات و مراقبتهای بهداشتی و درمانی بیمارستان دارد و محیط سالمی برای پرسنل شاغل در بیمارستان فراهم می نماید.92-66 درصد پرسنل خدمات بیمارستان در معرض خطر بیماریهای عفونی قرار دارند.در نتیجه این کمیته و اعضای آن وظیفه مهمی بر عهده دارند و باید:
- با مدیر مسئول زائدات درارتباط نزدیکی بوده وجهت فراهم شدن شرایط استاندارد واجرای دستورالعمل های مدیریت پسماند همکاری نزدیک داشته باشد وظایف ایشان عبارتند از:
- شناسایی نیازمندیهای آموزشی پرسنل متناسب با شغل آنها. چون آموزش و آگاهی بیش از پیش پرسنل از وضعیت مدیریت زائدات بیمارستانی، بسیار موثر و ضروری است.
- سازماندهی و آماده کردن مطالب آموزشی مورد نیاز پرسنل براساس مدیریت صحیح زائدات بیمارستان.
- از نقش پسماندهای بیمارستانی در افزایش عفونتهای بیمارستانی و تاثیر مدیریت سوء آنها بر این مسئله بخوبی آگاه بوده و در برنامه های اجرائی و آموزشی مدیریت پسماند بخوبی، آنها را مورد توجه خاص خود قرار دهد و در ارتباط نزدیک با رئیس بخشها یا مترون و مدیریت بیمارستان بوده هماهنگی های لازم را بعمل آورد(4).
مدیرپشتیبانی و تدارکات:
ایشان باید با مدیر مسئول زائدات در ارتباط بوده و همیشه مطمئن باشد که تهیه و تامین کیسه های پلاستیکی مخصوص و به رنگ مناسب و ترولیها و کانتینرهای با کیفیت خوب و سایر تجهیزات به نحو احسن انجام می شود. سعی کند اقلام و موادی را که بیشتر دوستدار محیط زیست هستند و آلاینده های کمتری برای محیط زیست تولید می کنند تهیه نماید.
مهندس تاسیسات بیمارستان:
مسئول حفظ و نگهداری تجهیزات و لوازم مورد استفاده در طرح مدیریت بیمارستان می باشد و باید مطمئن شود که:
-پرسنل آموزشهای لازم رادیده اند. آگاهی آنها برای انجام کار و مسئولیت های آنها کافی است.
- در قسمت بهره برداری از تجهیزات تصفیه پسماند، پرسنل مربوطه، آموزشهای لازم را گذرانده اند.
نقش مسئول بهداشت
مسئول بهداشت، مسئول اجرای روزانه، نظارت وارزیابی مدیریت مواد زائد بیمارستان از تولید ، نگهداری، جمع آوری وحمل ونقل تا دفع نهایی آنها خواهد بود. او در جلسات کمیته مدیریت مواد زائد و کمیته کنترل عفونتهای بیمارستانی شرکت کرده و باید از آموزش کارکنان تحت امر خود مطمئن شود. آموزش و ارزیابی متداول ضمن خدمت کارکنان امور بهداشتی، توسط او اجرا خواهد شد. همچنین در تحت هرشرایطی، کمک و همکاری لازم را با مسئول مدیریت پسماند بیمارستانی خواهد داشت(6).
کمیته مدیریت پسماند بیمارستان
بیمارستانها قادرند با اعمال مدیریت موثر و جداسازی و تفکیک در مبداء زائدات تولیدی هزینه های بخش تصفیه و دفع را تا حد قابل توجهی کاهش دهند. چون با کاهش حجم زائدات تولیدی، وسائل و تجهیزات مورد نیاز تصفیه و دفع نیز کاهش می یابد. در نتیجه سیاست منطقی و معقول و اقتصادی درهر سازمانی این است که یک کمیته مدیریت مواد زائد مخصوصاً در بیمارستان های بزرگ آموزشی که خدمات مراقبتی زیادی را ارائه می دهند، وجود داشته باشد. این کمیته باید به وسیله رئیس بیمارستان اداره شود و مسئول مدیریت پسماند بیمارستان باید عضو این کمیته باشد. سایر اعضاء مسئول کمیته کنترل عفونت بیمارستان، شامل بعضی مسئولین بخشها، مسئول اطاقهای عمل ، رئیس پرستاری، مسئول امور بهداشتی، مسئول بخش مهندسی و تعمیر و نگهداری ومسئول ایمنی می باشند(9و8و6).
عملکرد کمیته پسماند به شرح زیر می باشد:
- اطمینان از کیفیت بالای مدیریت پسماند در بیمارستان.
- اصلاح و بهینه کردن برنامه ها و سیاست مدیریت پسماند بیمارستانی و تصویب آن.
- تعیین وظایف مسوولین مختلف در زمینه مدیریت پسماند بیمارستان.
- ارزیابی و پایش مدیریت موثر پسماند در بیمارستان.
- اطمینان از مناسب بودن و به موقع بودن برنامه های آموزشی برای همه طبقات کارکنان
- ایجاد زیرکمیته بازیافت و ارائه برنامه های مخصوص و در ادامه پیگیری دستاوردهای آن(9و8و2و1).
نتیجه گیری:
با توجه به اینکه مشکلات موجود در بخش مدیریت زباله های بیمارستان همیشه یکی از دغدغه های اصلی مدیران بوده است ، توسعه و بهبود و اصلاح وضع موجود مدیریت زائدات بیمارستان ضروری است و مطمئناً با استفاده از نتایج و دستاوردهای تحقیقاتی این امر علمی و به شکل تخصصی و صحیح تری انجام خواهد شد و نتایج اینگونه تحقیقات به عنوان یک منبع اطلاعات آماده و در دسترس در خصوص تولید، نگهداری، جمع آوری و حمل ونقل ودفع پسماندهای بیمارستان، می توان گام بلندی در جهت بهبود وضع موجود و کاهش 50% تولید زباله، حداقل در طی2 سال اول برداشت. انشا ا.. که موارد مطرح شده در این مقاله، راهنما و تسهیلات مناسبی برای بیمارستانها و بویژه مدیران محترم آنها، جهت سیاست گذاری و برنامه ریزی بهترمدیریت پسماندهای بیمارستانی با تاکید برکاهش تولید زباله، فراهم نماید.
